Środki konserwujące towarzyszą ludziom od dawna. Znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym. Dodawane są m.in. do leków okulistycznych, aby zachować ich bezwzględną jałowość i wydłużyć okres przydatności. Środki konserwujące chronią lek przed zanieczyszczeniem i rozwojem drobnoustrojów, zarówno w trakcie produkcji, ale także co ważniejsze podczas jego użytkowania. Zmniejszają tym samym potencjalne ryzyko wystąpienia zakażenia i uszkodzenia narządu wzroku w trakcie wielokrotnych aplikacji kropli do oczu.

Najbardziej popularnym środkiem konserwującym w okulistyce jest chlorek benzalkonium (BAK). Znany jest od lat 40. XX wieku i występuje w prawie 70% kropli do oczu. Niszczy ścianę komórkową bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, a także wykazuje wysoką efektywność mikrobiologiczną w stosunku do wirusów, grzybów oraz Acanthamoeba. Pomimo wysokiej skuteczności, wykazuje także pewne właściwości drażniące. Okazuje się, że BAK po kilku tygodniach stosowania, staje się toksyczny nie tylko dla drobnoustrojów, ale niestety również dla tkanek oka. Początkowo, zmiany są powierzchowne i odwracalne. Z czasem, gdy leczenie jest przewlekłe, uszkodzeniu ulegają głębsze warstwy oka, a działania niepożądane z tym związane ulegają nasileniu.

Uważa się, że to właśnie konserwanty, odpowiedzialne są za co najmniej niektóre, a być może większość objawów niepożądanych. Powstają one w wyniku przyspieszonego parowania filmu łzowego, zmian zachodzących w spojówce i rogówce oka, co w konsekwencji prowadzi do pojawienia się tzw. choroby powierzchni oka (OSD). OSD charakteryzuje się m.in. dyskomfortem, bólem, pieczeniem i zaczerwienieniem oczu.

Co ciekawe, to właśnie działania niepożądane leków na jaskrę, należą do najbardziej znaczących czynników, które utrudniają pacjentom przestrzeganie zaleceń. Jaskra pomimo niezauważalnego przebiegu, „kradnie wzrok” i wymaga długotrwałego, zwykle trwającego całe życie leczenia preparatami, które w większości przypadków zawierają konserwanty.

Z tego też względu, podejmowane są próby ograniczenia, a nawet wyeliminowania BAK z leków okulistycznych. Powstały w związku z tym, środki konserwujące o znacznie mniej toksycznym działaniu niż BAK, takie jak Polyquad (detergent), SofZia (konserwant buforowany jonowo) oraz Purite, czy Oxyd (konserwanty utleniające). W ciągu ostatnich lat, stworzono sterylne jednodawkowe minimsy, czyli małe pojemniki przeznaczone do jednorazowego użycia, dzięki czemu nie muszą zawierać konserwantów. Opracowano również opakowania wielodawkowe, które nie wymagają stosowania konserwantów, dzięki specjalnie zaprojektowanym butelkom, wykorzystującym nowatorskie mechanizmy dozowania kropli (COMOD, ABAK, OSD, NOVELIA). Chronią one zawartość przed drobnoustrojami i pozwalają na wielokrotną, bezpieczną aplikację kropli do oczu.

Okazuje się, że wśród osób szczególnie wrażliwych na konserwanty, znajdują się pacjenci cierpiący na OSD oraz osoby predysponujące do rozwoju OSD w związku z podeszłym wiekiem, wielogodzinną pracą przed ekranami elektronicznymi oraz pracą lub wypoczynkiem w pomieszczeniach klimatyzowanych. Do tej grupy, należą również dzieci, młodzież i młodzi dorośli ze względu na długi czas leczenia i większe ryzyko przeprowadzenia w przyszłości operacji na jaskrę, a także pacjenci z ciężką lub oporną na leczenie jaskrę, która często wymaga stosowania kilku leków.

Leczenie jaskry ewaluowało na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Zmieniało się wraz z poznawaniem mechanizmów prowadzących do rozwoju jaskry i powstawaniem lepszych technik diagnostycznych. Na sposób leczenia wpłynęła także w ostatnim czasie, duża różnorodność dostępnych na rynku leków na jaskrę. Możliwość wybrania preparatów z konserwantami lub bez nich, sprzyja indywidualnemu dopasowaniu kropli, tak aby odpowiednio obniżały ciśnienie wewnątrzgałkowe i jednocześnie były dobrze tolerowane.

Przy nieco słabszej tolerancji kropli na jaskrę z pomocą przychodzą sztuczne łzy. Stosowane w ciągu dnia, jak i kilkanaście minut przed wpuszczeniem leku na jaskrę nawilżają powierzchnię oka i w znacznym stopniu zmniejszają objawy przewlekłego leczenia. Warto jednak pamiętać, że także sztuczne łzy mogą zawierać konserwanty i wówczas zamiast zmniejszać, mogą nasilać działania niepożądane. Dlatego warto, wybierać sztuczne łzy bez konserwantów i w przypadku słabej efektywności jednego preparatu zmieniać go na inny.

Co ważne, dobra tolerancja kropli na jaskrę prowadzi do skutecznego przestrzegania zaleceń, a w konsekwencji pozwala osiągnąć lepsze wyniki kliniczne i dużo dłuższą satysfakcję z dobrego widzenia.