Badanie dna oka (OFTALMOSCOPIA, FUNDUSKOPIA)

Do czego służy badanie dna oka?

Badanie dna oka należy do podstawowych badań okulistycznych, w trakcie którego oceniany jest tylny odcinek oka, pod względem obecności chorób okulistycznych i schorzeń ogólnoustrojowych. Badanie pozwala wykryć, nawet te choroby, które przebiegają bezobjawowo. Badanie umożliwia także śledzenie przebiegu choroby i ocenę skuteczności zastosowanego leczenia. Może być przeprowadzone bez lub z rozszerzeniem źrenic.

Kiedy nie rozszerza się źrenic do badania dna oka?

Do oceny centralnej części dna oka.

Kiedy rozszerza się źrenice do badania dna oka?

Do oceny centralnej i obwodowej części dna oka.

Jakimi metodami można wykonać badanie dna oka?

Wziernikowanie bezpośrednie

Wykonuje się przy użyciu oftalmoskopu, czyli wziernika okulistycznego, urządzenia trzymanego przed okiem okulisty i jednocześnie zbliżanego do oka pacjenta.

OFTALMOSKOP zbudowany jest:

• z systemu powiększających soczewek pozwalających skorygować wadę wzroku pacjenta i badającego okulisty
• różnokolorowych filtrów (zielony, niebieski) – filtr zielony pozwala ocenić warstwę włókien nerwowych siatkówki i drobnych naczyń krwionośnych, a filtr niebieski pomocny jest przy badaniu z użyciem fluoresceiny
• źródła światła, które oświetla gałkę oczną i dociera do poszczególnych struktur oka

Badanie może być wykonane w każdych warunkach, nawet przy łóżku chorego. Pozwala ocenić siatkówkę, plamkę żółtą, tarczę nerwu wzrokowego, naczynia krwionośne oraz zaobserwować rozwijającą się zaćmę i zmiany w ciele szklistym. Uzyskany w ten sposób obraz jest prosty i w znacznym stopniu powiększony, nie jest jednak stereoskopowy i nie pozwala na ocenę obwodu siatkówki.

Wziernikowanie pośrednie

Metoda najczęściej stosowana przy badaniu dna oka, pozwala uzyskać obraz odwrócony, powiększony i trójwymiarowy. Badanie zazwyczaj przeprowadza się w lampie szczelinowej za pomocą soczewki Volka lub trójlustra Goldmanna, a także może być wykonane wziernikiem Fisona przy pomocy soczewki Volka.

LAMPA SZCZELINOWA – urządzenie okulistyczne wyposażone w źródło światła i biomikroskop, który powiększa oglądany obszar oka. Lampa szczelinowa pozwala ocenić stan oczu, zarówno przedni odcinek oka (powieki, spojówki, rogówka, twardówka, komora przednia oka, tęczówka, soczewka), jak i tylny odcinek oka, czyli dno oka (tarcza nerwu wzrokowego, plamka, siatkówka, naczynia oraz ciało szkliste). Lampa szczelinowa w połączeniu z tonometrem aplanacyjnym Goldmanna służy także do pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego.

SOCZEWKA VOLKA– soczewka „skupiająca” o znacznej sile, trzymana przed badanym okiem pacjenta, pozwala na bezdotykową, trójwymiarową ocenę dna oka.

TRÓJLUSTRO GOLDMANNA– składa się z centralnie ułożonej soczewki, która pozwala na ocenę tylnego bieguna dna oka oraz trzech obwodowo ułożonych lusterek, służących do oceny średniego i dalekiego obwodu siatkówki, a także pomiaru szerokości kąta przesączania. Badanie przeprowadza się po wcześniejszym rozszerzeniu źrenic i znieczuleniu miejscowym oka. Przed nałożeniem trójlustra na gałkę oczną, nakłada się na powierzchnię soczewki żel ochronny, który ułatwia przesuwanie jej po oku.

WZIERNIK FISONA– to kask umieszczany na głowie okulisty, do którego przytwierdzone są okulary i źródło światła, do badania używa się specjalnej soczewki skupiającej, którą okulista przybliża do badanego oka, czasami w trakcie badania konieczne jest uciśnięcie oka, aby uwypuklić twardówkę oka i ułatwić tym samym ocenę siatkówki, uzyskany obraz dna oka jest powiększony, odwrócony i przestrzenny.

Funduskamera

Pozwala na zrobienie kolorowego zdjęcia dna oka o wysokiej rozdzielczości, zazwyczaj bez konieczności rozszerzenia źrenicy oka. Zdjęcie przedstawia centralną części dna oka, bez obwodu siatkówki i ciała szklistego.

Jakie leki stosowane są do badania dna oka?

Krople rozszerzające źrenice

• działają zazwyczaj od 4. do 6. godzin, u bardziej wrażliwych na krople pacjentów efekt rozszerzenia może utrzymywać się dłużej, nawet do następnego dnia;
• pogorszają widzenie zwłaszcza do bliży;
• zwiększają wrażliwość oczu na światło;
• u pacjentów z wąskim kątem przesączania mogą prowadzić do powstania silnego bólu oczu, w wyniku ostrego zamknięcia kąta przesączania i wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego
• po zaaplikowaniu kropli nie należy prowadzić samochodu, obsługiwać maszyn, pracować przy komputerze i do bliży

Krople znieczulające powierzchnię oka

• blokują w sposób odwracalny, powstawanie i przewodzenie bodźców ruchowych, czuciowych i autonomicznych
• pozwalają na bezbolesne wykonanie badania
• działają w zależności od preparatu od kilkunastu minut do kilkunastu godzin
• wyjątkowo rzadko powodują reakcje uczuleniowe
• po zaaplikowaniu kropli nie należy dotykać oczu i zakładać soczewek kontaktowych

Żel ochronny

• używany jest do badania dna oka przy pomocy trójlustra Goldmanna
• ułatwia przesuwanie soczewki po oku

Kiedy należy wykonać badanie dna oka?

• badania kontrolne osób zdrowych: do 40. roku życia co 3 lata, pomiędzy 40. a 50. rokiem życia co 2 lata, po 50. roku życia co roku
• nagłe pogorszenie ostrości wzroku, zaniewidzenie
• zaburzenie widzenia barw
• ubytki w polu widzenia
• krzywienie linii
• widzenie innej wielkości obrazów jednym i drugim okiem
• widzenie nasilonych błysków światła, czarnych punktów przed okiem
• nieprawidłowa reakcja źrenic na światło
• krótkowzroczność powyżej 3,5 dioptrii
• rodzinne występowanie jaskry
• zez
• wcześniactwo
• nawracające bóle głowy
• uraz głowy
• guz wewnątrzczaszkowy
• utrata przytomności
• zaburzenia równowagi
• obecność chorób ogólnoustrojowych – cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, nowotwory, choroby ośrodkowego układu nerwowego i krwi
• stosowanie leków wpływających na stan dna oka – np. hydroksychlorochina

Jakie choroby okulistyczne można rozpoznać na dnie oka?

• nerw wzrokowy – jaskra, zapalenie, obrzęk, guz
• plamka – zwyrodnienie plamki związane z wiekiem, otwór, guz, makulopatia, centralna surowicza chorioretinopatia
• siatkówka – odwarstwienie, zapalenie, zwyrodnienie, guz
• naczynia krwionośne - niedrożność, zapalenie
• błona naczyniowa – zapalenie, zwyrodnienie, guz
• ciało szkliste – zwyrodnienie, obecność krwi

Jakie choroby ogólnoustrojowe można rozpoznać na dnie oka?

• cukrzyca
• nadciśnienie tętnicze, miażdżyca naczyń krwionośnych
• nadciśnienie wewnątrzczaszkowe, stwardnienie rozsiane, udar mózgu
• gruźlica, kiła, toksoplazmoza, toksokaroza, AIDS
• sarkoidoza, toczeń
• białaczka, niedokrwistość, skaza krwotoczna
• nowotwory – przerzuty z sutka, oskrzeli, gruczołu krokowego, przewodu pokarmowego, nerki i skóry

Jakie zmiany na dnie oka mogą świadczyć o chorobie?:

Zmiany nerwu wzrokowego (nII):

• przednia niedokrwienna neuropatia nII - olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, zespół przeciwciał antyfosfolipidowych, nowotwór
• zapalenie wewnątrzgałkowe nII - stwardnienie rozsiane
• pierwotny zanik nII - ucisk, zapalenie
• zapalenie nII i siatkówki - choroba kociego pazura, borelioza, kiła
• obustronny obrzęk tarczy nII - nowotwory złośliwe

Zmiany zapalne na dnie oka:

• zapalenie siatkówki - toksoplazmoza, kandydoza, choroba Behceta, AIDS
• zapalenie naczyniówki - sarkoidoza, histoplazmoza, choroba Harady, gruźlica, AIDS
• zapalenie okołotętnicze - toczeń rumieniowaty układowy, guzkowe zapalenie tętnic
• zapalenie okołożylne - sarkoidoza, choroba Behceta, AIDS

Zmiany naczyniowe na dnie oka:

• ogniska „kłębków waty” - cukrzyca, nowotwór, AIDS, oczny zespół niedokrwienny, zespół przeciwciał antyfosolipidowych
• plamki Rotha - niedokrwistość, białaczka, bakteryjne zapalenie wsierdzia
• wysięki twarde - cukrzyca, nowotwór, zapalenia siatkówki i nerwu wzrokowego
• nowotworzenie - sarkoidoza
• zamknięcie naczyń żylnych - zapalenie okołożylne
• zamknięcie naczyń tętniczych - zapalenie okołotętnicze
• retinopatia - oczny zespół niedokrwienny

Zmiany dystroficzne na dnie oka:

• zwyrodnienie barwnikowe siatkówki - zespół Bassena-Kornzweiga, zespół Kearnsa-Sayre, zespół Refsuma, ataksja Fredreicha, dystrofia miotoniczna
• dno albinotyczne - albinizm oczno-skórny, zespół Chediaka-Higashiego, zespół Hermansky'ego-Pudlaka, zespół Waardenburga
• zanik girlandowaty siatkówki i naczyniówki - hiperornitynemia
• makulopatia krystaliczna - osaloza

Czy badanie dna oka w ciąży jest bezpieczne?

• badanie jest bezpieczne dla mamy i dziecka
• użycie do badania kropli rozszerzających źrenicę, znieczulających powierzchnię oka oraz żelu ochronnego, uważa się za dość bezpieczne, tym bardziej, że podawane są one sporadycznie w celach diagnostycznych i dotychczas nie opisano ich teratogennego działania
• powinno być wykonane w 4-5 miesiącu ciąży
• zalecane u pacjentek ze schorzeniami tylnego odcina oka, m.in. z retinopatią cukrzycową, zakrzepem żyły siatkówkowej, neuropatią, jaskrą, odwarstwieniem siatkówki, krótkowzrocznością
• obowiązkowe u pacjentek ze zmianami degeneracyjnymi na obwodzie siatkówki, ponieważ zmiany takie predysponują do odwarstwienia siatkówki i powinny zostać zabezpieczone przy pomocy fotokoagulacji laserowej, nie później niż miesiąc przed rozwiązaniem.

Czy badanie dna oka jest bolesne?

Badanie dna oka jest badaniem bezbolesnym, wykonywanym w znieczuleniu miejscowym. Gdy pacjent postępuje zgodnie z poleceniami okulisty, badanie jest bezpieczne i trwa kilkanaście minut. Jeśli w trakcie badania pacjent zaciska powieki, wykonuje gwałtowne ruchy głową, wtedy badanie przedłuża się, zwiększa się ilości czynności koniecznych do przeprowadzenia pełnego badania i w konsekwencji po ustaniu znieczulenia, może pojawić się dyskomfort i pobolewanie oka.