Astygmatyzm jest wadą wzroku spowodowaną niejednolitym załamywaniem przez układ optyczny oka, promieni świetlnych w dwóch prostopadłych płaszczyznach. W efekcie na siatkówce, zamiast jednego punktu, w którym przecinają się promienie, tworzą się dwa takie punkty. W konsekwencji powstaje niewyraźne widzenie zarówno z bliska, jak i z daleka.

Najczęstszą przyczyną astygmatyzmu jest astygmatyzm rogówkowy. Dotyczy on 98% osób. Powstaje na skutek charakterystycznego ukształtowania rogówki, która przypomina swoim kształtem piłkę od rugby, zamiast wycinka kuli. W skutek tego rogówka silniej załamuje promienie światła w pionie niż w poziomie. Jeśli astygmatyzm nie przekracza 0,5 dioptrii cylindrycznej, mówimy o niezborności fizjologicznej, która nie wymaga leczenia. Astygmatyzm rogówkowy może także powstać w przebiegu chorób zwyrodnieniowych lub urazu (rana, blizna) rogówki. Rzadziej wada jest wynikiem nieprawidłowego kształtu soczewki (mała, kulista, ze stożkiem lub garbem) lub zaćmy. Jeszcze rzadziej jest efektem zniekształcenia oka, spowodowanego uciskiem wywołanym przez zmiany nowotworowe znajdujące się w oczodole lub zmienione chorobowo mięśnie gałkoruchowe (choroba Gravesa-Basedowa).

Niezborność może zmieniać się do zakończenia rozwoju gałki ocznej. Może występować z krótkowzrocznością lub nadwzrocznością. Dzielimy go na:

• niski - do 1 dioptrii
• wysoki - do 2 dioptrii
• bardzo wysoki - powyżej 3 dioptrii

• niezłożony - w jednej płaszczyźnie oko jest nadwzroczne lub krótkowzroczne
• mieszany - w jednej płaszczyźnie oko jest nadwzroczne, a w drugiej krótkowzroczne
• złożony - w obu płaszczyznach istnieje nadwzroczność lub krótkowzroczność, ale różnej wielkości

• prosty - załamywanie światła jest silniejsze w płaszczyźnie pionowej niż w poziomej
• odwrotny - załamywanie światła jest silniejsze w płaszczyźnie poziomej niż w pionowej
• nieregularny - załamywanie światła jest różne w różnych miejscach jednej płaszczyzny

Objawy:

• nieostre widzenie do dali i bliży – widzenie „za mgłą”
• niedowidzenie – powstaje na skutek nieskorygowania wysokiego astygmatyzmu u dziecka do 3. roku życia
• szybkie męczenie się oczu w trakcie wykonywania czynności wymagających skupienia wzroku, np. w trakcie pracy przy komputerze, pracy z bliska lub jazdy samochodem
• bóle głowy w części czołowej czaszki
• łzawienia i pieczenie oczu
• mrużenie i tarcie powiek
• częste mruganie
• przewlekłe zapalenie brzegów powiek i spojówek

Leczenie:

• szkła korekcyjne cylindryczne – wykazują różną moc łamiącą w prostopadłych do siebie płaszczyznach, pozwalają aby punkty powstałe na siatkówce w wyniku przechodzenia promieni świetlnych, połączyły się w jeden punkt skupienia światła
• toryczne soczewki kontaktowe – w strefie optycznej mają różną moc łamiącą w prostopadłych do siebie płaszczyznach oraz posiadają grubszą strefę dolną, która zapobiega ich rotacji w oku, dzięki temu soczewki zapewniają dobrą ostrość widzenia, jednakże mogą nieść ze sobą ryzyko wystąpienia powikłań wynikających z nie przestrzegania higieny w zakładaniu i noszeniu soczewek kontaktowych
• soczewki twarde – zalecane są przy dużej wadzie wzroku lub zniekształconej powierzchni rogówki na skutek chorób i powstałych blizn
• leczenie laserowe – pozwala na korekcję astygmatyzmu do 5 dioptrii cylindrycznych, metoda polega na modelowaniu kształtu rogówki w oparciu o topografię rogówki

Postępowanie:

• astygmatyzmu fizjologicznego nie koryguje się
• przy wadzie do 1,0 dioptrii zaleca się noszenie okularów tylko w sytuacjach wymagających skupienia wzroku, takich jak prowadzenie samochodu, praca z bliska , praca przy komputerze
• astygmatyzm powyżej 1,0 dioptrii wymaga stałego noszenia okularów lub soczewek

Osoby z astygmatyzmem, zwłaszcza dzieci i młodzież powinny zgłaszać się na okresowe kontrole okulistyczne, co najmniej 1 raz w roku, nawet wówczas, gdy nie mają żadnych niepokojących dolegliwości.